Nhà trưng bày ATK Định Hóa được xây dựng và khánh thành nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày Bác Hồ về ở và làm việc tại An toàn khu (ATK) Định Hóa (20/5/1947-20/5/1997). Đồng bào các dân tộc ATK Định Hóa rất vinh dự đượ đón Thủ tướng Võ Văn Kiệt về dự lễ cắt băng khánh thành. Nhà trưng bày được thiết kế theo kiến trúc nhà sàn của đồng bào dân tộc Tày – Nùng, tầng I là nơi đón tiếp khách tham quan, tầng II trưng bày gần 400 tài liệu, hiện vật về cuộc đời hoạt động cách mạng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954). Giữa gian long trọng Nhà trưng bày là bức tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư thế “Bác đang cùng chúng cháu hành quân”, đây là bức tượng làm bằng đồng đen cao: 1,69m, nặng 2 tấn do gia đình Cựu chiến binh Lê Văn Kiểm nguyên là Tổng giám đốc công ty Golf Long Thành Đồng Nai cung tiến nhân dịp kỷ niệm 118 năm ngày sinh của Bác (19/5/1890-19/5/2008). Do các nghệ nhân đúc đồng Ý Yên – Nam Định đúc. Đây là biểu tượng để cả nước hướng về cội nguồn, về chiến khu Việt Bắc: “Ở đâu u ám quân thù Nhìn lên Việt Bắc cụ Hồ sáng soi Ở đâu đau đớn giống nòi Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền Mười lăm năm ấy ai quên Quê hương cách mạng dựng nên cộng hòa”. Nhà trưng bày được giới thiệu với 3 phần chính: Phần I: Giới thiệu về lịch sử nhân văn đất và người Định Hóa. Định Hóa là một huyện miền núi cách trung tâm Thành phố Thái Nguyên khoảng 60 km về phía Tây Bắc. Toàn huyện là cả một lòng chảo lớn bao bọc bởi dãy núi đá vôi ở phía Đông Bắc và dãy núi Hồng ở phía Tây Nam tạo thành một bức tường thành vững chắc che chở cho quân và dân ta. Rừng và đất chiếm 90% diện tích do vậy hệ thống giao thông hầu hết chưa phát triển như đường bộ, đường hàng không. Sông suối nhiều nhưng không rộng, không có khả năng phát triển về giao thông đường thủy, chính vì những điều kiện tự nhiên đã gây trở ngại lớn cho các cuộc hành quân, càn quét của địch và tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan đầu não của ta đóng sâu trong các khu rừng mà không bị phát hiện. Định Hóa có 7 dân tộc anh em sinh sống: Tày, Nùng, Dao, Cao Lan, San Chí, Kinh, Hoa họ tập trung thành những bản làng, thấp thoáng những ngôi nhà sàn Tày – Nùng dưới những cánh rừng đại ngàn của Chiến khu Việt Bắc. Từ xa xưa người dân nơi đây đã có tinh thần giác ngộ cách mạng, đấu tranh giành chính quyền sớm trong cả nước vào ngày 26/3/1945. Trong điều kiện hoàn cảnh cuộc sống hết sức khó khăn lúc bấy giờ, người dân dựa vào thiên nhiên, biết đan lát những vật dụng bằng vầu, tre, nứa…để phục vụ cho cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, nhưng chính những vật dụng này đã trở thành thứ vũ khí tự vệ lợi hại cho họ nếu có gặp quân thù như chiếc đòn sóc 2 đầu (để gánh lúa nương), chiếc nỏ (săn bắn thú rừng)…. Phần II: ATK Định Hóa trong 9 năm kháng chiến trường kỳ (1946-1954): Trước yêu cầu xây dựng căn cứ địa cách mạng chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài, tháng 11/1946 Trung ương Đảng quyết định thành lập đội công tác đặc biệt do đồng chí Trần Đăng Ninh phụ trách. Đến giữa tháng 12/1946, một số cán bộ trong đội công tác đặc biệt lần lượt lên vùng Việt Bắc làm nhiệm vụ quan trọng. Sau một thời gian khảo sát thực tế, cân nhắc kỹ lưỡng về mọi mặt, đội đã quyết định chọn một số điểm nằm sâu trong căn cứ địa Việt Bắc, trong đó Định Hóa được chọn làm Trung tâm của căn cứ địa Việt Bắc do hôi tụ hai nhân tố “địa lợi, nhân hòa”. Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19/12/1046), Chủ tịch Hồ chí Minh, Trung ương Đảng, Chính phủ di chuyển lên vùng Việt Bắc đảm bảo an toàn để lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Ngày 20/5/1947 Chủ tịch Hồ Chí Minh đến ở và làm việc tại đồi Khau Tý (xã Điềm Mặc) và xây dựng Phủ Chủ tịch đầu tiên ở ATK Định Hóa. Tại đây Người viết rất nhiều tác phẩm nổi tiếng như Sửa đổi lối làm việc với bút danh X.Y.Z. Ngày 15/10/1947, Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị “phải phá tan cuộc tấn công mùa đông của giặc Pháp ”. Dưới con mắt của các nhà quân sự, Định Hóa là vùng đất chiến lược, địa bàn lý tưởng cho những đạo quân thủa ban đầu còn nhỏ bé dựa vào thế lợi hại ở đây xây dựng lực lượng để làm nên nghiệp lớn. Những dãy núi cao, những dải rừng rậm liên hoàn là nơi đảm bảo bí mật, che dấu lực lượng đồng thời thuận lợi cho việc tổ chức những cuộc chiến đấu ngăn chặn các cuộc tấn công của địch để bảo toàn lực lượng, hơn nữa từ đây có thể tiến công địch ở những nơi khác. Đồng bào các dân tộc huyện Định Hóa thật thà, chất phác, học cách làm ăn mới phòng gian bảo mật với nguyên tắc 3 không (không nghe, không biết và không thấy) đã đùm bọc che chở bảo vệ tuyệt đối an toàn nơi cơ quan đầu não của ta ở và làm việc. ATK Định Hóa là nơi phát đi nhiều chủ trương, đường lối, nghị quyết, chỉ thị, chỉ đạo, lãnh đạo ra toàn quốc. Tại đây thông qua nhiều chỉ chỉ thị, nghị quyết quan trọng, mở các chiến dịch lớn như hạ quyết tâm giải phóng khai thông biên giới với Trung Quốc (1950), chiến dịch Trung Du, chiến dịch Hà Nam Ninh, chiến dịch Hòa Bình, chiến dịch Tây Bắc…. ATK Định Hóa còn là nơi hợp nhất giữa hai đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân thành Việt Nam giải phóng quân (15/5/1945) tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam ngày nay. Quân đội nhân dân Việt Nam đã trải qua rất nhiều khó khăn, quyết tâm chiến đấu với kẻ thù, sự trưởng thành và lớn mạnh cũng được đặt dấu mốc tại Định Hóa, Hồ Chủ Tịch ký sắc lệnh số 110/SL về việc phong quân hàm đợt đầu cho một số đồng chí trong quân đội quốc gia và dân quân Việt Nam. Trong điều kiện kháng chiến đầy gian khổ khó khăn vô vàn nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn coi trọng vấn đề ngoại giao. Tại ATK Định Hóa là một trong những nơi đón tiếp, gặp gỡ giữa các nhà lãnh đạo cách mạng Việt Nam với đại biểu nước ngoài. Bác Hồ đã tiếp đoàn đại biểu Đảng cộng sản Pháp do đồng chí Lê-ô-phi-ghe dẫn đầu, đoàn điện ảnh Liên Xô, nhà lãnh đạo nổi tiếng CacMen, Chủ tịch nước bạn Lào Xu-Pha-Nu-Vông và nhiều nhà ngoại giao, nhà báo quốc tế … Đặc biệt tại Tỉn Keo, xã Phú Đình huyện Định Hóa ngày 6/12/1953 Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì cuộc họp Bộ chính trị và quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ, đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi cuối cùng “lừng lẫy năm châu, trấn động địa cầu”. Phần III: Những thành tựu đạt được trong thời kỳ đổi mới: Huyện Định Hóa được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Đặc biệt năm 2012 nhân dân huyện Định Hóa vinh dự được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt An toàn khu (ATK) huyện Định Hóa, Thái Nguyên. Định Hóa còn được đón nhiều đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước về thăm khu di tích lịch sử ATK Định Hóa và dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh. Được quan tâm, đầu tư mở rộng các tuyến đường giao thông, hệ thống đường điện đã phủ khắp trên toàn huyện, xây dựng nhiều trường học, trạm y tế mới…cuộc sống của người dân ngày được nâng lên, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu kinh tế – xã hội của huyện Định Hóa nói riêng, tỉnh Thái Nguyên nói chung.

Một số hình ảnh của di tích