Mới gặp Đồng Khắc Thọ, nhiều người nghĩ ngay anh là bộ đội chứ không phải là cán bộ bảo tàng bởi tác phong xông xáo và hành động như một chiến sĩ. Anh kể với tôi rằng, thời gian sống trong quân ngũ của anh chỉ có 4 năm nhưng lại là thời gian có ý nghĩa nhất, cho anh nhiều vốn sống nhất của cuộc đời.

Tháng 8-1978, dù có giấy báo nhập học Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, nhưng chàng thanh niên Đồng Khắc Thọ vẫn tình nguyện nhập ngũ. Sau khóa huấn huyện tân binh, Đồng Khắc Thọ được biên chế vào Tiểu đoàn 42, Trung đoàn 741, Sư đoàn 326 (Quân khu 2), trực tiếp chiến đấu trên mặt trận Phong Thổ (Lai Châu) trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc năm 1979. Khói lửa chiến tranh đã tôi luyện chàng thư sinh Đồng Khắc Thọ trở thành người chiến sĩ thực thụ và là hành trang quan trọng nhất trong các bước đường công tác sau này. “Mỗi khi gặp khó khăn, tôi luôn nhớ về những ngày trong cuộc đời quân ngũ gian khổ, với tình đồng đội chứa chan… và tôi lại vượt qua”-Đồng Khắc Thọ tâm sự.

Sau 4 năm cầm súng, tháng 9-1982, Đồng Khắc Thọ trở thành sinh viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội; 4 năm học với tấm bằng cử nhân văn hóa, anh đã chọn Thái Nguyên là quê hương thứ hai của mình. Anh say sưa viết báo, chụp ảnh và đạt khá nhiều giải thưởng về văn học nghệ thuật. Các phóng sự xã hội dài kỳ của anh đăng trên Báo Tiền Phong vào cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước đã góp phần làm gia tăng lượng bạn đọc của tờ báo này. Năm 1994, với bức ảnh “Dự hội bản em” đoạt giải cao nhất trong Liên hoan Ảnh nghệ thuật của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam đã đưa Đồng Khắc Thọ trở thành hội viên Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam, rồi được bầu làm Phó chủ tịch Hội Văn nghệ tỉnh Bắc Thái. Ảnh của Đồng Khắc Thọ đã có mặt trên nhiều tạp chí trong nước và nước ngoài.

Thạc sĩ Đồng Khắc Thọ (ngoài cùng, bên phải) giới thiệu với du khách về những hình ảnh, hiện vật trong Khu Di tích ATK Định Hóa. Ảnh: Việt Bắc. 

Gần chục năm trước, nhiều người ở Thái Nguyên còn gọi Đồng Khắc Thọ là “Thọ gàn”, “Thọ hâm”, bởi đang làm Giám đốc Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên, vừa ổn định công tác vừa ở gần vợ, gần con lại xin lên Khu Di tích lịch sử-Sinh thái ATK Định Hóa vừa mới thành lập, cơ sở vật chất chẳng có gì, nhân viên có “dúm” người, cách xa nhà đến gần 70km. Thế nhưng, giờ đây nhìn cơ ngơi của Khu Di tích lịch sử-Sinh thái ATK Định Hóa ngày càng bề thế, lượng khách du lịch đến ngày càng đông, nhiều người đã cảm phục anh.

Anh nói với tôi: “Đúng như nhà thơ Tố Hữu đã viết “Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn”, coi sóc ngôi đền thiêng thờ Bác, hằng ngày gắn bó với các di tích, kỷ niệm của Bác đã làm cho tôi thêm yêu cuộc sống này. Dường như tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác đã tiếp sức cho tôi làm được rất nhiều việc từ sưu tầm hiện vật, gặp gỡ các nhân chứng đến viết sách, báo và chụp ảnh…”.

Quả thật, nhìn vào khối lượng công việc đồ sộ mà anh đã làm từ khi về nhận nhiệm vụ ở Ban quản lý Khu Di tích lịch sử-Sinh thái ATK Định Hóa (năm 2010 đến nay) mới thấy sức làm việc của anh thật phi thường. Bình quân, mỗi năm anh trực tiếp sưu tầm được từ 2 đến 3 hiện vật liên quan đến quãng thời gian hoạt động của Bác tại vùng ATK Việt Bắc, mỗi năm viết được 3 đến 4 cuốn sách, đó là chưa kể hàng trăm bài báo, hàng trăm tham luận trong các cuộc hội thảo khoa học và hàng nghìn bức ảnh nghệ thuật.

Với phương châm “Tuyên truyền thật tốt để mọi người hiểu và thêm kính yêu Bác”, Trưởng ban quản lý Khu Di tích lịch sử-Sinh thái ATK Định Hóa Đồng Khắc Thọ đã phát động phong trào xây dựng mỗi cán bộ, nhân viên trở thành một “tuyên truyền viên gương mẫu” để du khách có niềm tin, tạo được sự thuyết phục khi đến tham quan, tìm hiểu các điểm di tích Bác Hồ ở ATK Định Hóa. Theo phong trào này, những năm qua, các cán bộ, nhân viên trong Ban quản lý vừa chú trọng làm tốt công tác chuyên môn vừa tiên phong thực hiện có hiệu quả Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” trước kia và nay là “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Cùng với việc mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng đội ngũ hướng dẫn viên nâng cao năng lực tuyên truyền, thuyết minh về cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Bác Hồ trong những năm tháng Người ở và làm việc tại căn cứ ATK Định Hóa, Ban quản lý đã khuyến khích cán bộ, nhân viên sưu tầm nhiều tư liệu, tài liệu, hình ảnh sinh động, ấn tượng về Bác để phục vụ nhu cầu tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu cho mọi đối tượng du khách. Bản thân Trưởng ban Đồng Khắc Thọ luôn gương mẫu đi đầu sưu tầm hiện vật, trong đó ông đã sưu tầm được những hiện vật rất quý hiện trưng bày tại Khu Di tích ATK Định Hóa như: Áo dạ, thanh kiếm Bác Hồ tặng cụ Ma Tiến Đàm khi chữa bệnh cho Người ở Tân Trào (tháng 7-1945); Túi của phụ nữ Pắc Bó tiếp tế lương thực cho Bác Hồ; Bức ảnh Bác Hồ với bác Tôn (do con gái cụ Hoàng Quốc Việt là Hạ Chí Nhân tặng riêng anh); Ảnh Bác Hồ tiếp Đoàn đại biểu Nam Bộ ra ATK Định Hóa; Ảnh Bác Hồ với cụ Bùi Bằng Đoàn-Trưởng ban Thường trực Quốc hội cùng các thành viên Hội đồng Chính phủ tại buổi phong quân hàm Đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp…

Hằng quý, Trưởng ban quản lý Đồng Khắc Thọ đều tổ chức tọa đàm và thi kể chuyện về Bác Hồ để tạo điều kiện cho mỗi cán bộ, nhân viên thường xuyên giao lưu, học hỏi kinh nghiệm và tìm ra nhiều hình thức, phương pháp tuyên truyền, thuyết minh về Bác ngày càng hay hơn, hấp dẫn hơn.

Thạc sĩ Đồng Khắc Thọ cũng là tác giả của việc gắn kết lễ hội Lồng Tồng (Xuống Đồng) đầu xuân của người Định Hóa với Di tích lịch sử ATK Định Hóa. Hằng năm, vào các ngày mồng 9, 10, 11 Tết Nguyên đán tại sân lễ hội Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, lễ hội Lồng Tồng đã được tổ chức thu hút hàng chục vạn du khách về tham quan.

Đau đáu với việc bảo tồn, phát triển khu di tích lịch sử đặc biệt quốc gia

Ba năm nữa, Thạc sĩ Đồng Khắc Thọ sẽ đến tuổi nghỉ hưu. Anh bảo với tôi sẵn sàng “hạ cánh sớm” để có thời gian nhiều hơn cho công việc sáng tác ảnh, viết báo và tiếp tục sưu tầm hiện vật liên quan đến quãng đời hoạt động của Bác tại ATK Việt Bắc.

Trước lúc nghỉ hưu, anh vẫn đau đáu với việc bảo tồn và phát triển Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa. Ông tâm sự với tôi: Quần thể Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa là một trong số di tích quốc gia có diện tích lớn nhất Việt Nam, trải dài 520km², trên địa bàn 24 xã, thị trấn ATK, trong đó có 16 xã, thị trấn và huyện Định Hóa được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân trong kháng chiến chống thực dân Pháp, vùng lõi các xã Phú Đình, Điềm Mặc, Định Biên… Trong khi lực lượng, cán bộ, viên chức, lao động rất mỏng, làm cả thứ 7, chủ nhật, 365 ngày/năm, đó là một thách thức khi Ban quản lý chỉ hoạt động sự nghiệp thu từ công đức, dịch vụ, du lịch còn thấp. Mấy năm gần đây, anh đã đề nghị cấp trên và được chấp nhận giải pháp là hợp đồng với các hộ dân trông coi cụm di tích, di tích ở xa, nhưng số tiền chi trả vẫn còn rất thấp, đặc biệt là kinh phí cho việc tu bổ, tôn tạo di tích rất ít.

Anh đề nghị: Việc quy hoạch phục hồi, bảo tồn, tôn tạo Di tích lịch sử ATK, đặc biệt là di tích và địa điểm lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở ATK Định Hóa phải đi đôi với bảo vệ, gìn giữ không gian văn hóa, môi trường sinh thái. Đặc biệt, cần khẩn trương trồng cây xanh quanh các khu di tích để tái hiện hình ảnh “Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù”.

Để bảo tồn di tích Bác Hồ gắn với không gian văn hóa và môi trường sinh thái, anh Thọ đề nghị các cơ quan chức năng của Nhà nước và tỉnh Thái Nguyên cần có các văn bản pháp lý bảo vệ khu di tích gắn với cơ chế, chính sách vận động nhân dân có ý thức bảo vệ môi trường sinh thái, khai thác bản sắc văn hóa dân tộc, làm du lịch cộng đồng, tăng thu nhập, nâng cao mức sống cho người dân.

Sáng tháng 5, trên Đền thờ Bác Hồ giữa Đèo De lộng gió, Đồng Khắc Thọ say sưa nói với tôi về những dự định trong tương lai khi anh được nghỉ hưu. Với anh, vùng đất ATK Định Hóa là kho báu, về hưu anh sẽ tiếp tục gắn bó với mảnh đất này.